ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 1، فروردین 1403 ، شماره پی در پی 95

کارکرد ایدئولوژیک در برجسته سازی سبک رمانهای برگزیدۀ زنان معاصر دهۀ 80 تا 90

صفحه (117 - 134)
فاطمه حسن‌زاده ، سید علی‌اکبر شریعتی‌فر (نویسنده مسئول)، سعید روزبهانی
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1402

چکیده

زمینه و هدف: سبک‌شناسی لایه ای یکی از شگردهای ارزیابی و بررسی نوین آثار ادبی است که به کمک آن میتوان متون ادبی اعم از شعر و داستان را با ظرافت و دقت بیشتر و افزونتری مورد تحلیل و واکاوی قرار داد. این شیوه از سبک‌شناسی با تکیه بر دانش سبک‌شناسی سنتی و کلاسیک، متون را در حیطۀ پنج لایۀ آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک واکاوی و تحلیل مینماید. در میان لایه های پنجگانۀ مطرح‌شده، لایۀ ایدئولوژیک اثر را از حیث احساسات، باورها، اندیشه و ایدئولوژی که حمل مینماید در سه سطح واژگانی، نحو و بلاغت مورد بررسی قرار میدهد. داستان‌نویسان زن معاصر در فاصلۀ دهه های 60 تا 90 خورشیدی با بهره گیری از نوعی ادبیات اعتراضی بازتاب‌دهندۀ مسائل و مشکلات اجتماعی زنان و کاستیهای موجود است که این مسئله را میتوان بخوبی در سطوح یادشدۀ ایدئولوژیکی این داستانها مشاهده نمود. هدف بررسی پیش‌رو تحلیل و واکاوی سطح ایدئولوژیک داستانهای معاصر نویسندگان زن در دهه80 تا 90 خورشیدی است.

روش پژوهش: این جستار به شیوۀ کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی و سندکاوی انجام خواهد شد. جامعۀ آماری پژوهش پیش‌ رو گزیده ای از داستانهای معاصر نویسندگان زن در دهه های 60 تا 90 شامل فریبا وفی، زویا پیرزاد، شهرنوش پارسی‌پور و منیرو روانی‌پور میباشد.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که در میان نویسندگان زنان دهۀ 80 تا 90 با توجه به آثار برگزیده و منتخب از فریبا وفی، زویا پیرزاد، شهرنوش پارسی‌پور و منیرو روانی‌پور زبان در خدمت القای ایدئولوژی به مخاطب است.

نتیجه گیری: با توجه به بررسی سبکی در لایۀ ایدئولوژیک در آثار نویسندگان مطرح‌شده، ایدئولوژی در هر سه لایۀ واژگانی، نحوی و بلاغی منعکس شده است. در لایۀ واژگانی کاربرد کلماتی که نشان از اهتمام به بالا بردن جایگاه زن یا اندوه آنان از وضعیت رقت‌بار زن در جامعه، در لایۀ نحوی کاربرد و ساختار جملات کوتاه و پیاپی که نشان از اضطراب و پریشانی شخصیت زن در داستان دارد و در لایۀ بلاغی تصاویری که بصورت تشبیهی، کنایی، و... بازتاب‌دهندۀ عقاید، باورها و نظریات نویسندگان زن، پیرامون وضعیت و شرایط زنان جامعه است، قابل مشاهده میباشد.

کلمات کلیدی
ایدئولوژی , داستان نویسان زن معاصر , سبک‌شناسی لایه ای , لایۀ واژگانی , لایۀ نحوی , لایۀ بلاغی.

• اعزازی. شهلا (1380) . خشونت خانوادگی؛ زنان کتک خورده . تهران: سالی، ص 28.
• ایگلتون. تری (1383). مارکسیسم و نقد ادبی. ترجمه: اکبر معصوم بیگی. تهران: دیگر، ص 75.
• آبوت. پاملا و والاس. کلر (1380). جامعه شناسی زنان. ترجمه: منیژه نجم عراقی. تهران: نی، ص 232.
• آقاگل‌زاده. فردوس (1385). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی، ص 183.
• بارت. رولان (1378). درجۀ صفر نوشتار. ترجمه: شیریندخت دقیقیان. چاپ دوم. تهران: بزرگمهر، صص 97 ـ 98.
• بیرو. آلن (1370). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه: باقر ساروخانی. تهران: کیهان، ص 86.
• پارسی‌پور. شهرنوش (1382). سگ و زمستان بلند. تهران: مرکز.
• پارسی‌پور. شهرنوش (1398). طوبی و معنای شب. تهران: مرکز
• پیرزاد. زویا (1381). سه کتاب. تهران: مرکز.
• پیرزاد. زویا (1383). عادت میکنیم. تهران: مرکز.
• پیرزاد. زویا (1391). چراغها را من خاموش میکنم. چاپ چهل و دوم. تهران: سعدی.
• تانگ. رزمری (1394). درآمدی جامع بر نظریه های فمنیستی. ترجمه: منیژه نجم راست. تهران: نی، ص 289.
• خدابخش نژاد. مهرانگیز و دیگران (1397). سبکشناسی لایه ای سورۀ مبارکۀ نبا (لایۀ نحوی، آوایی، واژگانی). فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی پژوهشهای ادبی ـ قرآنی. سال ششم. شمارۀ دوم. صص 137 ـ 161. بشلر. ژان (1370). ایدئولوژی چیست؟ نقدی بر ایدئولوژیهای غربی. ترجمه: علی سیدی. تهران: سهامی انتشار، ص 7.
• درپر. مریم (1393). سبکشناسی لایه ای: توصیف و تبیین یافتمند سبک نامۀ شمارۀ 1 غزالی در دو لایۀ واژگان و بلاغت. فصلنامه ادب‌پژوهی. شمارۀ 27. صص 115 ـ 136.
• روانی‌پور. منیرو (1370). کنیزو. چاپ سوم. تهران: نیلوفر.
• روانی‌پور. منیرو (1382). دل فولاد. تهران: قصه.
• روانی‌پور. منیرو (1391). اهل غرق. تهران: قصه.
• روانی‌پور. منیرو (1393). کولی کنار آتش. تهران: مرکز.
• ستاری. جلال (1390). سیمای زن در فرهنگ ایران. چاپ ششم. تهران: مرکز، ص 93.
• ستاری. رضا و حقیقی. مرضیه (1395). ژرف ساخت اسطوره ای پدر سالاری در ازدواجهای ایرانیان با نیرانیان. فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. (42) 124. صص 107 ـ 151.
• شمیسا. سیروس (1393). کلیات سبکشناسی. چاپ چهارم. تهران: میترا، صص 15- 143 ـ 144.
• علوی مقدم. مهیار و دیگران (1397). کارکرد لایۀ ایدئولوژیک در برجسته سازی سبکی غزل اجتماعی معاصر. ادبیات پارسی معاصر. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال هفتم. شمارۀ دوم. صص 217 ـ 244.
• علینقی. حسین و محسنی‌نیا. ناصر (1399). سیر نقد شعر در ایران از مشروطه تا 1332 هـ .ق. تهران: روزنه، ص 301.
• غلامرضایی. محمد (1391). سبکشناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو. چاپ چهارم. تهران: جامی، ص 8.
• فتوحی رود معجنی. محمود (1390). سبکشناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها. تهران: سخن، صص 350 ـ 354 ـ 359 ـ 360 ـ 358 ـ 356 ـ 346 ـ 360 ـ 361 ـ 407 ـ 25 ـ 27 ـ 237 ـ 122 ـ 92 ـ 35 .
• فرایا. هلن (1391). خشونت در تاریخ اندیشه فلسفی. ترجمه:عباس باقری چاپ سوم. تهران: فرزان روز، ص 7.
• مهری. فریبا و دلبری. حسن (1394). کارکرد ایدئولوژی در لایه های سبکی داستان حسنک وزیر. متن‌شناسی ادب فارسی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورۀ جدید. شمارۀ 2. پیاپی 26. صص 63 ـ 78.
• نوری کیذقانی. مهری و دیگران (1400). تحلیل ساختار لایه ای سورۀ ملک از منظر سبکشناسی لایه ای [آوایی، واژگانی، معنایی و بلاغی]. مطالعات سبکشناختی قرآن کریم. سال پنجم. شمارۀ دوم. پیاپی 9. صص 124 ـ 141.
• وفی. فریبا (1385). رؤیای تبت. چاپ دوم. تهران: مرکز.
• منابع لاتین
• 1. Simpson. Paul (2004).stylistics: Aresource Book For students. Routledge. London.